Podczas Mszy św. postawy i gesty niezaprzeczalnie mają swoją symbolikę. Bo człowiek to nie tylko dusza, ale i ciało, które zaangażowane w modlitwę, może czynić ją pełniejszą.
Kult ze swej natury ma charakter całościowy – dotyczy i wnętrza człowieka, i jego ciała. Podobnie jak ludzie okazują sobie miłość i szacunek nie tylko przy pomocy słów, ale i poprzez przyjmowane odpowiedniej postawy, tak w liturgii są one znakami naszej czci względem Boga. I inna ważna kwestia: w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego z 2002 r. zwraca się uwagę na to, iż jednakowa postawa ciała, którą powinni zachować wszyscy uczestnicy liturgii, jest znakiem wspólnoty i jedności zgromadzenia, wyraża bowiem, a zarazem wywiera wpływ na myśli i uczucia uczestników.
We wspomnianym wyżej dokumencie przyjątym przez Konferencję Episkopatu Polski czytamy również, że Gesty i postawy ciała zarówno kapłana, diakona i usługujących, jak i ludu winny zmierzać do tego, aby cała celebracja odznaczała się pięknem i szlachetną prostotą, aby w pełni przejrzyste było znaczenie jej poszczególnych części, zaś uczestnictwo wszystkich stawało się łatwiejsze.
Postawa stojąca
Podczas liturgii postawa ta jest zewnętrznym znakiem głębokiego uszanowania dla Boga jako najwyższego Pana. Ojcowie Kościoła widzieli w niej również symbol świętej wolności dzieci Bożych, które uwolnione od grzechu nie są już niewolnikami. Oznacza też ona gotowość do działania w liturgii. Wierni stoją od rozpoczęcia śpiewu na wejście albo od początku wejścia kapłana do ołtarza aż do kolekty włącznie; podczas śpiewu Alleluja przed Ewangelią; w czasie głoszenia Ewangelii; podczas wyznania wiary i modlitwy powszechnej; od wezwania Orate fratrem [Módlmy się] przed modlitwą nad darami do końca Mszy świętej, z wyjątkami (…) (Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego).
Postawa siedząca
Pozycja taka według starożytnego zwyczaju przysługiwała urzędnikom, nauczycielom i sędziom jako znak władzy i godności. Sam Chrystus siedząc, nauczał w świątyni jerozolimskiej. Siedzenie jest także postawą słuchającego ucznia, znakiem skupienia, przyjmowania i rozważania Słowa Bożego. Wierni siedzą podczas czytań przed Ewangelią i psalmu responsoryjnego; w czasie homilii i przygotowania darów oraz zależnie od okoliczności – kiedy zachowuje się święte milczenie po Komunii świętej (Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego).
Postawa klęcząca
Postawa klęcząca zarówno jako dłuższa postawa modlitewna, jak również chwilowy gest, w liturgii chrześcijańskiej oznaczała wielbienie Boga i była postawą typowo chrześcijańską. Przez uklęknięcie człowiek wyraża swoją małość wobec Boga. Gest ten jest znakiem adoracji Bożego Majestatu. Postawa ta nabrała również znaczenia pokutnego i błagalnego – stała się znakiem człowieka skruszonego oraz znakiem prośby szukającego opieki i pomocy. Jeśli nie stoją na przeszkodzie względy zdrowotne, ciasnota lub obecność znacznej liczby uczestników albo inne uzasadnione przyczyny, wierni klęczą podczas konsekracji. Ci zaś, którzy na konsekrację nie klękają, niech wykonają głęboki ukłon, gdy kapłan po konsekracji przyklęka (Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego).
Warto zauważyć, że czasie sprawowania Eucharystii kapłan przyklęka tylko trzy razy:
– po podniesieniu Hostii w czasie konsekracji,
– po podniesieniu kielicha w czasie konsekracji,
– w czasie śpiewu Baranku Boży, a przed słowami: Oto Baranek Boży…
Procesja
Procesja (łac. procedare – iść, kroczyć) to szczególna forma postawy – cały czas w ruchu. Według symboliki liturgicznej wyraża on wędrówkę ludu wybranego z niewoli egipskiej do ziemi obiecanej. Sobór Watykański II naucza, że każda procesja to symbol nowego ludu Bożego, pielgrzymującego do nieba (do Nowej Ziemi Obiecanej) za Chrystusem i z Chrystusem (dlatego na czele procesji niesiony jest krzyż). Do gestów zalicza się także czynności i procesje, w czasie których kapłan podąża do ołtarza z diakonem i usługującymi; diakon przed głoszeniem Ewangelii zanosi Ewangeliarz do ambony; wierni przynoszą dary oraz przystępują do Komunii świętej. Wypada, aby te czynności i procesje odbywały się w sposób piękny i by towarzyszyły im odpowiednie śpiewy, zgodnie z zasadami ustalonymi dla poszczególnych czynności (Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego).
Leżenie krzyżem
Ostatnią z postaw, z którą na co dzień się nie spotykamy w liturgii, to prostracja (zwana też rzuceniem się twarzą na ziemię) – jest znakiem najgłębszej adoracji oraz pokuty. Jest to jeszcze większe uniżenie siebie wobec Majestatu Bożego niż samo klęczenie. Wyraża ono całkowite oddanie się Bogu i poczucie własnej słabości.
Celebrans kładzie się krzyżem przed ołtarzem na początku ceremonii Wielkiego Piątku, na znak, że odszedł nasz Pasterz Jezus Chrystus. Podobnie osoby, które otrzymują święcenia, padają na twarz i leżą krzyżem podczas śpiewania Litanii do wszystkich świętych. W wielu zgromadzeniach zakonnych także składający śluby zakonne przybierają postawę leżenia krzyżem.
Milczenie
Może nie jest zaliczane do postaw liturgicznych, ale z liturgią jest ściśle związane, dlatego na zakończenie przytoczę to, co Kościół mówi właśnie o ciszy: Należy również zachować w odpowiednim czasie pełne czci milczenie. Jego natura zależy od czasu, w jakim jest przewidziane w poszczególnych obrzędach. W akcie pokuty i po wezwaniu do modlitwy wierni skupiają się w sobie; po czytaniu lub homilii krótko rozważają to, co usłyszeli; po Komunii świętej zaś wychwalają Boga w sercu i modlą się do Niego.
Godne pochwały jest zachowanie milczenia w kościele, w zakrystii i w przylegających do niej pomieszczeniach już przed rozpoczęciem celebracji, aby wszyscy pobożnie i godnie przygotowali się do sprawowania świętych czynności (Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego).
(Źródła: strona Komisji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski oraz strona ministrantów archidiecezji katowickiej)